Theo các nhà khảo cổ học thì cư dân trên Vịnh Hạ Long chính là “hậu duệ” của người Việt cổ cư trú ở đây từ cách hàng ngàn năm trước, từ dấu tích ở các di chỉ Soi Nhụ (khoảng 7.000 năm cách ngày nay), đến Văn hoá Hạ Long (khoảng trên dưới 4.000 năm), Đầu Rằm (khoảng trên dưới 2.000 năm cách ngày nay). Chính sự kế thừa này mà ngư dân trên Vịnh Hạ Long đã gìn giữ, tiếp nối được nhiều phong tục, tín ngưỡng đặc trưng của cư dân thuỷ cư của cha ông để lại. Cuộc sống mưu sinh lênh đênh trên biển của họ đã tạo ra những nét văn hoá độc đáo, với các phong tục, tập quán, nghi lễ thờ cúng, cưới hỏi, tang ma, các hình thức hò hát giao duyên trên biển, tục kiêng kỵ ngày Tết…
 |
| Đua thuyền chải trong lễ hội đền Bà Men – một trong các lễ hội tiêu biểu của ngư dân trên Vịnh Hạ Long. |
Là người Việt, tất yếu ngư dân làng chài trên Vịnh Hạ Long có nhiều phong tục, tập quán chung của cư dân ven biển Bắc Bộ, đó là dù sinh sống trên nhà bè, không gian hạn chế, nhưng mỗi gia đình đều có bàn thờ tổ tiên, thờ ông Công (ông Táo), ngày giỗ cha, mẹ làm cỗ cúng; quan hệ gia đình, trên dưới cùng một nếp chung. Bên cạnh đó, do sinh sống trên biển, luôn đối mặt với hiểm hoạ từ thiên nhiên nên ngư dân các làng chài rất coi trọng chuyện kiêng kỵ, thờ cúng. Vào những ngày rằm, mồng một hay dịp Tết v.v.. hầu hết các gia đình đều sắm lễ tới các đền thờ trên Vịnh như đền Bà Men (hồ Ba Hầm), đền Cậu Vàng (Cửa Vạn) hoặc vào các đền, chùa trong đất liền như chùa Long Tiên, đền Cái Lân, đền Trần Quốc Nghiễn (TP Hạ Long), đền Cửa Ông (TX Cẩm Phả)… để cầu tài, cầu lộc, mong cho một năm mới đi biển gặp nhiều may mắn, mọi người trong gia đình mạnh khoẻ, an lành. Xuất phát từ nhu cầu tín ngưỡng của ngư dân, hiện nay, trên Vịnh Hạ Long có một số đền, miếu. Trong số đó, lớn nhất là đền Bà Men. Tương truyền, thuở xưa có người đàn bà chết đuối, xác trôi vào đây, ngư dân làng chài thương cảm bèn vớt xác chôn cất ven đảo. Khi thuyền đi qua, ai có cầu ước gì thảy đều linh ứng. Dân làng chài bèn lập đền thờ. Khách đến cầu ở đền vào dịp Tết rất đông, trong đó có cả ngư dân bên Cát Bà (Hải Phòng) sang. Vào ngày rằm tháng giêng hàng năm, ngư dân các làng chài trên Vịnh lại tổ chức giải đua thuyền trước đền rất sôi nổi.
Ông Nguyễn Văn Cho, 70 tuổi – cư dân gốc ở làng chài Cửa Vạn, nay gia đình đã di chuyển lên bờ, ở phường Hùng Thắng, cho biết: Ngày Tết, ngư dân Hạ Long kiêng kỵ nhất là chuyến xuất hành đầu năm mới. Trước Tết, các gia đình đều đã chuẩn bị sẵn lưới, câu cho chuyến đi biển đầu năm. Ngày xuất hành, mọi gia đình đều tuyệt đối tránh khi nhổ neo mà có thuyền khác đi qua trước mũi thuyền mình, bởi đó là điềm báo cả năm sẽ làm ăn không may mắn, thất bát.
Với quan niệm “có thờ có thiêng, có kiêng có lành”, trong cuộc sống sinh hoạt hàng ngày, ngư dân Vịnh Hạ Long cũng thường kiêng kỵ. Ở những gia đình ngư dân cư trú lâu đời trên Vịnh, mỗi đứa trẻ khi sinh ra đều được ông bà buộc một vòng dây vải đỏ vào cổ tay, coi đây là lá bùa ngăn chặn, xua đuổi tà ma, xui xẻo. Nhiều gia đình khi sinh con ra đặt tên con là “Nhặt” với ngụ ý là nhặt được để cho dễ nuôi. Ngày nay, quan niệm này vẫn còn nhưng số người tên là “nhặt” đã ít đi, thay vào đó là những cái tên như: Hoa, Lan, Hùng…
Ngày nay, nhiều phong tục, tập quán của ngư dân trên Vịnh Hạ Long đã mai một, không còn giữ được tính thuần nhất do sự pha trộn dân cư ở các làng chài và phương thức sống cũng có nhiều thay đổi, từ chuyên đánh bắt cá, phần lớn các gia đình chuyển sang nuôi trồng thuỷ sản. Rồi là tác động của cuộc sống mới đến lớp trẻ v.v.. Theo Dự án di dời nhà bè trên Vịnh Hạ Long lên bờ mà TP Hạ Long đã và đang triển khai, các phong tục, tín ngưỡng của ngư dân trên Vịnh Hạ Long tới đây sẽ được “bảo tàng hoá” để giới thiệu với du khách như tại Trung tâm Văn hoá nổi Cửa Vạn. Đồng tình với quan điểm này, nhà nghiên cứu văn hoá Tống Khắc Hài cho rằng nên có một trung tâm thông tin, nghiên cứu và bảo tồn, trong đó có các phong tục, tín ngưỡng độc đáo của dân chài để du khách có thể tìm hiểu sâu về các giá trị của Vịnh Hạ Long…
Cần thêm thông tin du lịch trải nghiệm đặc trưng văn hóa Hạ Long, Quảng Ninh – Liên hệ May 5 Travel – 0387888983 (zalo/sđt)
